Czy darowiznę można cofnąć? Wyjaśnia notariusz

Wstęp: czym jest darowizna i dlaczego pytanie o cofnięcie jest istotne

Darowizna to forma bezpłatnego przekazania majątku od jednej osoby drugiej. W praktyce dotyczy zarówno drobnych prezentów, jak i poważnych transferów majątkowych, takich jak przekazanie mieszkania czy samochodu. Z punktu widzenia prawa istotne jest, czy darowizna została zawarta w formie odpowiedniej dla rodzaju przedmiotu (np. darowizna nieruchomości wymaga aktu notarialnego).

Pytanie „czy darowiznę można cofnąć?” pojawia się często, gdy darczyńca żałuje decyzji, gdy między stronami dochodzi do konfliktu, albo gdy obdarowany postępuje w sposób, który darczyńca uznaje za rażącą niewdzięczność. Jako notariusz wyjaśniam, że cofnięcie darowizny nie jest możliwe w pełni dowolnie — obowiązują określone przesłanki i procedury przewidziane przez prawo.

Podstawy prawne i ogólne zasady cofnięcia darowizny

W polskim porządku prawnym umowa darowizny regulowana jest przez Kodeks cywilny. Ogólna zasada mówi, że darowizna jest świadczeniem bezpłatnym i po jej wykonaniu prawo do swobodnego odwołania jest ograniczone. Nie ma więc możliwości jednostronnego, dowolnego cofnięcia darowizny po jej zrealizowaniu, chyba że ustawa przewiduje konkretne przesłanki.

Do typowych podstaw prawnych umożliwiających cofnięcie należą: zastrzeżenie warunku lub terminu w umowie, niewdzięczność obdarowanego oraz wady oświadczenia woli (np. błąd, podstęp, groźba). W praktyce część przypadków wymaga interwencji sądu, a inne mogą być załatwione przez strony w drodze porozumienia lub przy wykorzystaniu aktu notarialnego.

Kiedy darowiznę można cofnąć? Najczęstsze przesłanki

Najbardziej znaną przesłanką jest tzw. niewdzięczność obdarowanego — zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy, które uzasadnia domaganie się zwrotu darowizny (np. ciężkie znęcanie się, usiłowanie pozbawienia życia darczyńcy, rażące pogwałcenie obowiązków rodzinnych). Cofnięcie z powodu niewdzięczności zwykle wymaga udowodnienia zarzutów i przeprowadzenia postępowania przed sądem.

Inne przypadki to darowizna z zastrzeżeniem warunku lub terminu — jeżeli umowa przewiduje możliwość odwołania przy spełnieniu określonych okoliczności, to darczyńca może skorzystać z tego uprawnienia. Również w sytuacji, gdy darowizna była dokonana w wyniku podstępu, groźby lub błędu, oświadczenie woli może zostać uchylone — to także wymaga najczęściej działań prawnych.

Jak wygląda procedura cofnięcia? Rola notariusza i sądu

Procedura zależy od podstawy cofnięcia. Jeżeli darczyna zawiera klauzulę cofnięcia w akcie notarialnym (np. warunek odwołania), strony często mogą dokonać zmiany porozumieniem notarialnym. W przypadku spornym, zwłaszcza gdy chodzi o zarzut niewdzięczności, konieczne może być wniesienie powództwa do sądu cywilnego o odwołanie darowizny i zasądzenie zwrotu świadczenia.

Rola notariusza polega na udzieleniu porady, sporządzeniu niezbędnych aktów (np. oświadczenia o odwołaniu darowizny) oraz przeprowadzeniu formalności związanych z przeniesieniem własności, zwłaszcza w przypadku nieruchomości. Gdy sprawa trafi do sądu, notariusz może przygotować i poświadczyć dokumenty, które następnie będą dowodami w postępowaniu.

Cofnięcie darowizny nieruchomości — szczególne zasady

Darowizna nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego i wpisu do księgi wieczystej. Jeżeli darczyńca chce cofnąć taką darowiznę, procedura jest bardziej sformalizowana: zwrot nieruchomości musi być dokonany również w formie aktu notarialnego lub w wyniku prawomocnego wyroku sądu nakazującego przywrócenie stanu poprzedniego.

W praktyce oznacza to, że nawet gdy są podstawy do cofnięcia (np. niewdzięczność), nie wystarczy zwykłe oświadczenie darczyńcy — konieczne jest załatwienie sprawy u notariusza (podpisanie aktu zwrotu) albo dokonanie wpisu wynikającego z orzeczenia sądu. Dodatkowo, jeżeli nieruchomość została obciążona lub sprzedana dalej, sprawa staje się bardziej skomplikowana i wymaga analizy prawnej.

Skutki podatkowe i majątkowe cofnięcia darowizny

Cofnięcie darowizny może mieć konsekwencje podatkowe. Jeśli darowizna została opodatkowana (podatek od spadków i darowizn), cofnięcie i zwrot świadczenia mogą rodzić pytania o korektę zobowiązań podatkowych i ewentualne żądania zwrotu nadpłaconego podatku. W praktyce warto skonsultować się z doradcą podatkowym lub notariuszem, aby ustalić skutki i ewentualne obowiązki zgłoszeniowe.

Z punktu widzenia majątkowego, gdy zwrot w naturze jest niemożliwy (np. darczyńca przekazał środki, które obdarowany już wydał), sąd może orzec o zwrocie równowartości pieniężnej. W takim wypadku konieczne jest ustalenie wartości świadczenia oraz rozliczenie kosztów, zwłaszcza jeśli obdarowany dokonał nakładów lub ulepszeń.

Praktyczne porady od notariusza: jak postępować krok po kroku

Jeżeli rozważasz cofnięcie darowizny, pierwszym krokiem jest zebranie dokumentacji: umowa darowizny, akty notarialne, dowody na okoliczności uzasadniające cofnięcie (np. świadectwa, nagrania, protokoły interwencji). Następnie warto skonsultować się z notariuszem, który oceni sytuację i wskaże najlepszą drogę — pozasądową (porozumienie i akt notarialny) lub sądową.

Pamiętaj, że szybkie działanie i profesjonalna dokumentacja zwiększają szanse na skuteczne cofnięcie darowizny. W razie sporu przygotuj się na postępowanie dowodowe i ewentualne koszty sądowe. W wielu przypadkach próba negocjacji lub mediacji przed wniesieniem sprawy do sądu może przynieść szybsze i tańsze rozwiązanie.

• Dokumenty potrzebne do cofnięcia darowizny: umowa darowizny, akty notarialne, dowody na niewdzięczność/okoliczności, dokumenty potwierdzające własność.
• Możliwe drogi działania: porozumienie stron i akt notarialny; żądanie sądowe (odwołanie darowizny, powództwo o zwrot); skarga o unieważnienie oświadczenia woli (błąd, podstęp).
• Rola notariusza: konsultacja, sporządzenie aktów, zabezpieczenie dokumentów i przeprowadzenie formalności.

Jeżeli masz konkretne okoliczności dotyczące darowizny — dokumenty, treść aktu czy szczegóły zdarzeń — mogę pomóc przeanalizować prawdopodobne opcje i zaproponować kolejne kroki. Jako notariusz mogę również przygotować potrzebne akty i wyjaśnić, jakie dowody będą kluczowe w ewentualnym postępowaniu.